Kwas foliowy w ciąży - jak długo stosować?

Spis treści:

Czym jest kwas foliowy?
Dlaczego kwas foliowy w ciąży jest tak ważny?
Jak długo stosować kwas foliowy w ciąży?
Niedobór kwasu foliowego – możliwe konsekwencje
Z czym nie łączyć kwasu foliowego?
Naturalne źródła folianów
Czy można brać kwas foliowy nie będąc w ciąży?

Czym jest kwas foliowy?

Kwas foliowy to syntetyczna forma witaminy B9 (folianu), niezbędna dla prawidłowego funkcjonowania organizmu, zwłaszcza w okresie ciąży. Wspiera produkcję czerwonych krwinek, wpływa na syntezę DNA oraz rozwój układu nerwowego płodu. Nasz organizm nie magazynuje tej witaminy, dlatego tak ważna jest jej codzienna suplementacja – szczególnie u kobiet planujących ciążę i będących w ciąży.

Kwas foliowy to kluczowy składnik dla prawidłowego rozwoju dziecka w okresie ciąży. Zgodnie z najnowszymi zaleceniami Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników z 2024 roku, suplementację należy rozpocząć minimum 12 tygodni przed planowaną ciążą i kontynuować przez cały okres jej trwania. Rekomendowana dawka to 800 mcg aktywnych folianów dziennie.

Dlaczego kwas foliowy w ciąży jest tak ważny?

Już na bardzo wczesnym etapie ciąży, często zanim kobieta dowie się, że spodziewa się dziecka, rozwija się u płodu cewka nerwowa – zalążek mózgu i rdzenia kręgowego. Proces ten zachodzi między 17. a 30. dniem po zapłodnieniu i jest kluczowy dla prawidłowego rozwoju płodu. Niedobór folianów może prowadzić do jej wad rozwojowych, takich jak:

• Rozszczep kręgosłupa – poważna wada rozwojowa, która może prowadzić do niepełnosprawności ruchowej
• Bezmózgowie – letalna wada rozwojowa, uniemożliwiająca przeżycie dziecka
• Wady serca – mogące wpływać na prawidłowe funkcjonowanie układu krążenia
• Wady układu moczowego – prowadzące do zaburzeń w funkcjonowaniu nerek i dróg moczowych

Według Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników (PTGiP) suplementacja kwasu foliowego zmniejsza ryzyko wad cewy nerwowej nawet o 70%. Badania naukowe potwierdzają, że odpowiedni poziom folianów w organizmie matki jest niezbędny nie tylko dla prawidłowego rozwoju układu nerwowego, ale także wspiera prawidłowe podziały komórkowe i tworzenie materiału genetycznego dziecka. Warto podkreślić, że skutki niedoboru kwasu foliowego mogą być nieodwracalne, dlatego tak istotne jest wczesne rozpoczęcie suplementacji, najlepiej jeszcze przed zajściem w ciążę.

Jak długo stosować kwas foliowy w ciąży?

Zalecenia są jasne i zostały zaktualizowane przez PTGiP w 2024 roku:

• Minimum 3 miesiące przed planowaną ciążą – rozpoczęcie suplementacji najlepiej już w fazie przygotowań do ciąży. Jest to kluczowe, ponieważ większość wad wrodzonych kształtuje się między 16 a 28 dniem po zapłodnieniu.
• Pierwszy trymestr (do 12. tygodnia ciąży) – to kluczowy czas, gdy kwas foliowy ma największe znaczenie dla rozwoju układu nerwowego dziecka. W tym okresie zachodzi formowanie się cewy nerwowej i intensywne podziały komórkowe.
• Kontynuacja po I trymestrze – choć najważniejszy jest początek ciąży, wielu specjalistów zaleca kontynuowanie suplementacji do końca ciąży, zwłaszcza przy diecie ubogiej w foliany. Od drugiego trymestru zalecana jest nieco niższa dawka: 0,6-0,8 mg dziennie.
• Okres karmienia piersią – suplementację warto kontynuować również po porodzie, szczególnie w czasie laktacji, gdy zapotrzebowanie na foliany pozostaje zwiększone.

Dawkowanie według najnowszych wytycznych:

• Standardowo: 0,4 mg dziennie w formie kwasu foliowego lub 0,8 mg aktywnych folianów
• Kobiety z grupy ryzyka (np. wcześniejsze ciąże z wadami cewy nerwowej, cukrzyca, otyłość, padaczka): do 5 mg dziennie (po konsultacji z lekarzem)
• Kobiety z BMI powyżej 30: zwiększona dawka do 5 mg dziennie do 12. tygodnia ciąży
• Po 12. tygodniu ciąży: 0,6-0,8 mg dziennie dla wszystkich kobiet w ciąży

Niedobór kwasu foliowego – możliwe konsekwencje

Brak odpowiedniego poziomu tej witaminy może prowadzić do poważnych konsekwencji zarówno dla matki, jak i rozwijającego się płodu:

• Wad wrodzonych (np. rozszczepu kręgosłupa, bezmózgowia, przepukliny mózgowej)
• Poronień i komplikacji ciążowych
• Przedwczesnych porodów
• Niskiej masy urodzeniowej dziecka i opóźnionego rozwoju płodu
• Anemii megaloblastycznej u matki, prowadzącej do zaburzeń w transporcie tlenu
• Zwiększonego ryzyka chorób układu krążenia i miażdżycy
• Podwyższonego poziomu homocysteiny w organizmie matki
• Zaburzeń w rozwoju łożyska

Dodatkowo u kobiet może wystąpić szereg objawów niedoboru, takich jak:

• Przewlekłe zmęczenie i osłabienie
• Drażliwość i zaburzenia koncentracji
• Problemy z układem pokarmowym
• Stany zapalne w jamie ustnej
• Pogorszenie kondycji włosów i skóry
• Zwiększona podatność na infekcje

Z czym nie łączyć kwasu foliowego?

Choć kwas foliowy jest dobrze tolerowany i bezpieczny, warto wiedzieć, że niektóre substancje mogą zaburzać jego wchłanianie lub działanie. Świadoma suplementacja pomoże uniknąć potencjalnych interakcji:

• Alkohol – zmniejsza przyswajalność folianów i zwiększa ich metabolizm w organizmie. Regularne spożywanie alkoholu może prowadzić do niedoborów, nawet przy prawidłowej suplementacji

Niektóre leki, np.:

• • Antykoncepcyjne – mogą obniżać poziom kwasu foliowego w organizmie
  • Leki przeciwpadaczkowe (karbamazepina, fenytoina, fenobarbital, prymidon) – przyspieszają metabolizm folianów
  • Antagoniści kwasu foliowego (metotreksat, sulfonamidy, trimetoprim)
  • Leki przeciwgruźlicze – mogą zmniejszać skuteczność suplementacji
  • Inhibitory pompy protonowej (np. omeprazol) – mogą wpływać na wchłanianie
• Cynk w dużych dawkach – może utrudniać wchłanianie folianów, dlatego zaleca się zachowanie minimum 2-godzinnej przerwy między suplementami
• Kofeina – nadmiar może wpływać na metabolizm witamin z grupy B, warto ograniczyć spożycie kawy i mocnej herbaty
• Żywice jonowymienne – mogą zmniejszać wchłanianie kwasu foliowego z przewodu pokarmowego

Zawsze warto skonsultować z lekarzem lub farmaceutą stosowanie suplementów razem z lekami. W przypadku konieczności przyjmowania wymienionych substancji, specjalista może zalecić odpowiednie dostosowanie dawki lub pory przyjmowania kwasu foliowego.

Naturalne źródła folianów

Choć suplementacja jest kluczowa, warto także wzbogacić dietę o produkty bogate w foliany, takie jak:

• Zielone warzywa liściaste:
  • Szpinak (zawiera około 190 mcg/100g)
  • Jarmuż (świeży zawiera około 140 mcg/100g)
  • Rukola i natka pietruszki
  • Kapusta włoska i sałata rzymska
• Warzywa krzyżowe:
  • Brokuły (około 110 mcg/100g)
  • Brukselka
  • Kalafior
  • Kiełki
• Rośliny strączkowe:
  • Soczewica (szczególnie bogata w foliany)
  • Ciecierzyca
  • Fasola i groch
  • Soja i jej przetwory
• Owoce:
  • Cytrusowe (pomarańcze, grejpfruty)
  • Kiwi i maliny
  • Awokado (bogate źródło naturalnych folianów)
  • Mango
• Produkty zbożowe:
  • Pełnoziarniste pieczywo
  • Płatki owsiane
  • Zarodki pszenne
  • Kasze
• Produkty pochodzenia zwierzęcego:
  • Wątróbka (uwaga – tylko okazjonalnie, ze względu na dużą ilość witaminy A)
  • Jaja
  • Sery twarogowe

Należy pamiętać, że foliany są wrażliwe na działanie wysokiej temperatury i światła. Podczas gotowania warzyw traci się nawet 40-70% folianów, dlatego zaleca się spożywanie części produktów na surowo lub po krótkiej obróbce termicznej. Najlepiej przechowywać warzywa i owoce w chłodnym, zaciemnionym miejscu.

Czy można brać kwas foliowy nie będąc w ciąży?

Przyjmowanie kwasu foliowego przynosi korzyści zdrowotne również kobietom niebędącym w ciąży. Regularna suplementacja wspiera prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego oraz pomaga zapobiegać anemii.

Badania naukowe potwierdzają pozytywny wpływ kwasu foliowego na układ sercowo-naczyniowy poprzez regulację poziomu homocysteiny we krwi. Szczególne wskazania do suplementacji mają kobiety stosujące antykoncepcję hormonalną lub zmagające się z zaburzeniami miesiączkowania.

Kwas foliowy odgrywa kluczową rolę w procesach podziału komórkowego oraz syntezie DNA. Standardowa dawka dla kobiet w wieku rozrodczym wynosi 400 mikrogramów dziennie. Przed rozpoczęciem suplementacji warto skonsultować się z lekarzem, który dobierze odpowiednią dawkę.

Źródła:

1. Scholl, T. O., & Johnson, W. G. (2000). Folic acid: influence on the outcome of pregnancy. The American journal of clinical nutrition, 71(5), 1295S-1303S. 
2. Lassi, Z. S., Salam, R. A., Haider, B. A., & Bhutta, Z. A. (2013). Folic acid supplementation during pregnancy for maternal health and pregnancy outcomes. Cochrane Database of Systematic Reviews, (3).
3. Običan, S. G., Finnell, R. H., Mills, J. L., Shaw, G. M., & Scialli, A. R. (2010). Folic acid in early pregnancy: a public health success story. The FASEB Journal, 24(11), 4167.